فصلنامه معماری و فرهنگ
پیاپی 38 (زمستان 1388)

نمونه های جدید و هیجانانگیزی از معماری نوین و ابتکاری سربرآورده و ظاهر شده اند. ایده هایی که توسط مدرنیسم پایهگذاری شده اند تصریح میکنند که ظاهر بیرونی یک ساختمان باید بازتاب زندگی داخل آن باشد. بین فرم و کاربرد، داخل و خارج باید هماهنگی و هارمونی حکمفرما باشد. اخیرا این تقاضاها با شدتی فزاینده زیر سؤال رفته است. زیرا، از آنجا که رویه ساختمان از ساختار باربر آن جدا شده، به صورت یک پرده و رویه واقعی در آمده است. این مسئله با دیوارهایی صاف که بیشتر کاذب و پیشساخته بودند، شروع شد و این نماها تا مدتها مشخصکننده محیط شهری ما بودند. به تازگی، رویه یا نما و درنتیجه مصالح آن کانون توجه و بررسی شده اند. اما، تاکید بر ظاهر و نما با خطر سطحیبودن و بیمایهگی همراه است.
امروزه، شرایط تکنولوژیکی پیچیدهتر و دستورالعملها در مورد روکشگذاری و عایقبندی بهنحوی فزاینده دقیقتر میشوند و تقریبا هر رویه بیرونی به صورت یک سیستم چند لای های درمیآید (که ظاهر و سطح آن بهندرت ممکن است در مورد زندگی داخل ساختمان به ما ایدهای بدهد). مشاهده این مسئله که واکنشهای معماران به این جنبه خاص تا چه حد گوناگون است، مجذوبکننده است. برخی از معماران خود را با ادراک جدید و تصاویری به همان انداره رنگارنگ سازش میدهند. ولی عده دیگری به کیفیت مصالح ساختمانی قدیمی برمیگردند. رویه ساختمان بهعنوان جزئی از نما که با دوام و کممصرف در انرژی است، به حساب میآید. با در نظرگرفتن همه این امکانات، مسئله «رویه های ساختمانها» امروزه بخش مهمی از ساختمان به حساب میآید. به هر طرف که مینگریم، با لذت بیانتهای تجربهکردن مواجه هستیم: سنجیدن محدودها، تجسس در بینشها و تعابیر سنتی و جستوجو برای مصالح و اندیشه های جدید.

در گذر از درون به بیرون، بین خانه و فضای شهری، پوسته ساختمان نقش ویژه و مهمی ایفا میکند. اولین و بارزترین دلیل اهمیت پوسته حفظ ساکنان از عوامل طبیعی و بیرونی است، حدود شخصی ملک را مشخص و حفظ حریم میکند و نیز از جنبه فرهنگی و زیباییشناسی بسیار با اهمیت است. پوسته در حال حاضر تبدیل به دیوارهای غیر باربری شده که نمای شهری را برای مدتی طولانی تعریف میکند. در نواحی جغرافیایی محل زندگیمان، پوسته های مدرن با ساختار حساس میتوانند شرایط راحتی را در داخل ساختمان فراهم کنند و نیز پوسته در وجه نما باید قابل انعطاف باشد و احتیاجات متناقص را در جاهای لازم برطرف کند. این مقاله به نمایش طیف گسترده اجزای پوسته های خارجی، از نماهای خلاق اقلیمی تا کاربرد مصالح جدید و همچنین تاکید بر زیباییشناسی و جزئیات ساختاری آن اختصاص دارد.

باتوجه به پیشرفتهای تکنیکی در80 سال اخیر، در زمینه ساخت و پرداخت مصالح جدید از زمان شکلگیری معماری مدرن متعالی و اوج آن در دهه1930میلادی تا امروز (2010) تحولات عدیده و متفاوتی در زمینه ابداع و خلق نماهای جدید بهوقوع پیوسته و در این مقاله به اختصار به طیف نماهای لای های و سیر تحول آن از دوره معماری مدرن متعالی تا دوره معماری فرامدرن (2010) همراه با ذکر نمونه هایی اشاره شده و در این زمینه نوعی گونهشناسی برای طیفهای نماهای لای های ارائه شده است. معماری معاصر ایران نیز از طیفهای جدید ساخت نما در دو دهه اخیر استفاده کرده و نمونه هایی درخور توجه ساخته شده است.

پوسته یک ساختمان میتواند کارکردهای بسیار متنوعی را در دنیای معاصر داشته باشد که یکی از آنها کارکرد همزمان فرهنگگرایی و نوگرایی در یک بناست. به عبارت دیگر میتوان توسط پوسته ساختمان به موضوع فرهنگ و هویت توجه کرد. پوسته ساختمان تنها به معنی نمای بنا نیست، بلکه در مواردی سقف نیز میتواند همچون پوسته در نظرگرفته شود. دو طرحی که معرفی میشوند، به اسپانیا تعلق دارند و دو پدیده از معماری سنتی آن کشور را بهصورتی بدیع منعکس کردهاند، نخست سرامیک یا کاشی که یکی از مصالح سنتی اسپانیا به شمار میآید و سپس رنگهای متنوع و شاد که آن نیز از ویژگی های معماری و فرهنگ اسپانیاست. شاید بتوان در مقایسهای ساده بیان کرد که این دو پدیده در معماری سنتی ایران نیز بوده است، اما به نظر میرسد اینک کمتر بنایی دیده می شود که این دو پدیده را به صورتی امروزی و خلاقانه در آن مورد استفاده قرار داده باشند و حتی در موارد فراوانی ملاحظه می شود که هنوز از کاشی به شکل سنتی و همانند دویست سال پیش استفاده میشود، به گونهای که ممکن است حتی در بعضی موارد یک بیننده عادی در نگاه نخست نتواند بین یک اثر قدیمی و معاصر به سادگی تفاوت قائل شود.
از نکات جالب درباره این دو پروژه این است که اولی مربوط به بازسازی یک فضای تاریخی و دیگری مربوط به نمایشگاهی است که ساختمان آن جنبهای موقت دارد. کاربرد کاشی در هر یک از این دو پروژه جنبهای ابتکاری و خلاقانه دارد (یادداشت مترجم).

سنگ بهعنوان یکی از مهمترین مصالح ساختمانی، از زمانی که انسان شروع به ایجاد سرپناه در غارها کرد تا به امروز، نقش مؤثری در معماری و ساختمانسازی ایفا کرده است. تا قبل از قرن بیستم، مقاومت سنگ بیش از سایر ویژگی های آن مورد توجه معماران قرارمیگرفت بهطوریکه برای ایجاد دیوارهای باربر بهطور عمده از سنگ استفاده میکردند. ورود به عصر مدرن و پیشرفت فناوری، موجب شناخت بیشتر ویژگی های مصالح طبیعی و تلاش برای ارتقاء سطح کیفیت آن به صورت مصنوعی شد. علاوه بر آن با مطرح شدن مسائل مربوط به توسعه پایدار، سنگ بهعنوان یکی از مهمترین مصالح پایدار و گاه در غالب تعریف مصالح بوم آورد در مناطق کوهستانی، در معماری مطرح شد. مقاله حاضر پس از نگاهی کوتاه به انواع سنگ و ویژگی های آن، روندتحول آن در طول تاریخ و مراحل و عوامل مؤثر در انتخاب سنگهای ساختمانی را مورد بررسی قرارمیدهد و در ادامه پس از معرفی سنگهای مصنوعی، به ارائه چند نمونه از جزئیات اجرای سنگ و مزایای استفاده از آن در غالب نتیجهگیری میپردازد.

چوب یکی از ابتداییترین مصالح ساختمانی است که توسط بشر مورد استفاده قرارگرفت و از قدیم در مناطق جنگلی بهعنوان اصلیترین عنصر ساختمانی در قسمتهای مختلف بنا، از سازه تا جزئیات داخلی آن، بهکار میرفت. هماهنگی چوب با تعادل زیستی و روحیات بشر و دیگر فوائد آن در ساختمانسازی، همانند هر ماده بومی دیگر لزوم توجه به استفاده از چوب را به عنوان کالای ساختمانی قابل بازیافت در معماری نمایان میسازد. آشنایی با ویژگی های گوناگون چوب و مطالعه و بررسی معماری کشورهایی که در زمینه استفاده از چوب در ساختمانسازی موفق هستند برای استفاده بهینه از چوب گامی مؤثر خواهد بود. این نوشتار پس از مروری مختصر بر خواص فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و کاربردی چوب به معرفی تعدادی از محصولات چوبی و همچنین نمونه هایی از معماری کشور فنلاند بهعنوان یکی از کشورهای موفق در زمینه استفاده از چوب در معماری میپردازد.

آلومینیوم فلزی است که پس از آهن بیشترین کاربرد را در صنعت ساختمان سازی دارد. این فلز به صورت های مختلف در ساختمان به کار می رود و اخیرا یک کاربرد جدید با عنوان نماهای کامپوزیت برای آن تعریف شده است.
نماهای کامپوزیت پانل آلومینیومی حدود یک دهه است که در بازار ساخت و ساز ایران رایج شده اند. این نماها به دلیل سبکی، کاربرد آسان و امروزی بودن، روز به روز رواج بیشتری پیدا میکنند. مقاومت در برابر آب و هوا و بازگشت پذیری به طبیعت از مواردی است که سازندگان این مواد جزء خصوصیات این محصول عنوان میکنند. مقاله زیر معرفی این محصول به همراه طرح این سؤال کوچک است که آیا رواج این نوع نما در معماری و فضاهای شهری ایران پیامد خوبی به همراه خواهد داشت یا خیر.

ویژگی بصری نمای ساختمان اهمیت خاصی در معماری هر بنا دارد. در واقع نمای ساختمان دربرگیرنده ویژگی های بصری، کالبدی، فرهنگی و هنری یک ساختمان است. در این حوزه از معماری، نوع مصالح و رنگ و بافت آنها نقش ویژهای را در بیان بصری نما ایفا میکند.
این مقاله در برگیرنده توضیح مختصری درباره مصالح مخصوص اندود نمای ساختمان است که القا کننده بافت اندود سیمانی هستند. این اندودها که به اندودهای شیمیایی معروف هستند هربار با نوعی تازه و ویژگی های جدیدی وارد بازار مصالح میشوند. در این جا به معرفی چند نوع از اندودها میپردازیم.

تا به حال در مورد بامهای سبز مطالب فراوانی انتشار یافته و فواید زیست محیطی آن شناخته شده است، اما مفهوم جدیدی از این کاربرد که ریشه های خود را بهطور خاص از محیط زیست شهری میگیرد؛ دیوارهای سبز یا سطوح زنده هستند. این سطوح در مقایسه با ساختمانهای قدیمی پوشیده شده با پیچک و برگ مو؛ توسط گونه های مختلف گیاهان و کاملا متنوع طراحی شده و در یک سطح عمودی، کلیه نیازهای رطوبتی و نگهدارنده عمودی و... بر روی دیوار، تامین میشود. گیاهان با سای هاندازی بر روی دیوار از شدت تابش آفتاب کاسته و با ایجاد دمای معتدلتری در اطراف جدار خارجی بنا، کنتراست جذاب و زیبایی در بافت پدید میآورند.

استفاده از احجام و درنظرگرفتن کیفیت متنوع مصالح ساختمانی و همچنین بهکارگیری رنگ و نور میتواند بافتهای متنوعی را ایجاد کند. نور در تعامل با ساختمانها به فضاهای شهری روحی دیگر میدهد. استفاده از نور علاوه بر غنی ساختن کیفیت مصالح ساختمانی، خود نیز دارای ظرفیتهایی برای ایجاد بافت در بناهای شهری است. نور میتواند با ایجاد بافت در بناهای شهری، درک ساکنان را از محیط زندگیشان دگرگون سازد و جلوه تازهای به فضاهای شهری ببخشد. هنرمندان و طراحان شهری از این ویژگی نور استفاده کرده و هنری عمومی1 را خلق میکنند، بهگونهای که بهجای بیلبوردهای تبلیغاتی، چیدمانهای هنری نوری2 در نمای خارجی ساختمانها را با اهداف فرهنگی به کار میگیرند.

خشت و چینه بهعنوان نخستین مصالح دستساز بشر همواره مورد توجه بودهاند. این مصالح در معماری ایران بهخصوص در اقلیم گرم و خشک مورد استفاده بوده است. از آنجا که خشت از ماده انعطاف پذیرخاک بهدست میآید، بنابراین آرایه ها و بافتهای گوناگونی با استفاده از این ماده حاصل میشود.
با توجه به این که خشت و گل ساختار اصلی مصالح ساختمانی بسیاری از بناهای تاریخی ایران را در بر میگیرند، بنابراین ضرورت حفظ، مرمت و نگهداری آنها، بررسی و مطالعه بر روی خشتهای مقاوم را ایجاب میکند. مطالعه نمونه های سنتی موجود میتواند در رسیدن به این هدف مؤثر باشد. روش کار در این تحقیق روش اسنادی است و هدف آن بیان روند تحول استفاده از خشت و چگونگی بهبود برخی از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن با کمک تثبیت کننده ها است تا بتوان از آن نه تنها در بازسازی و مرمت بناهای تاریخی خشتی بلکه در معماری روستاها و گاه بهعنوان مصالح برای ایجاد فضاهایی در معماری عصر حاضر استفاده کرد. بنابراین در این مقاله ابتدا با بررسی روند تحول خشت در معماری ایران و مطالعه ویژگی های آن به ارائه راهکارهایی برای تثبیت این مصالح و تغییر خواص نامطلوب آن پرداخته شده و این نتیجه حاصل شد که با برخی از پلیمرهای طبیعی و فیبرها میتوان خواص نامطلوب خشت مانند مقاومت کم در برابر فشار و رطوبت و تخلخل زیاد آن را کاهش و مقاومت مکانیکی آن را افزایش داد.

امکانات تقریبا نامحدود بتن برای خلق فرمها و سطوح انتزاعی، برخورداری از قابلیت تطابق با شرایط و کارکردهای مختلف و نیز داشتن استحکام بالا، بتن را در حال حاضر به یکی از مصالح پرطرفدار و مورد توجه در میان بسیاری از معماران و مهندسان تبدیل کرده است.
بتن بهخاطر داشتن خاصیت انعطافپذیری بالا، آزادی عمل قابل توجهی در اختیار طراحان و معماران قرار میدهد. بتن، همانند خاک رس در دستان یک تندیسگر، برای معماران امکان خلق ساختمانهایی را فراهم میکند که منحصر به فرد،گیرا، جالب توجه و از نظر هندسی متهورانه است. فرمها و ترکیباتی که ساختن آنها پیش از ابداع بتن مسلح، با استفاده از سایر مصالح متداول، دشوار یا غیرممکن بود، با استفاده از بتن مسلح اغلب به آسانی قابل دستیابی است. به جرات میتوان گفت که بدون استفاده از بتن، اجرای برخی از زیباترین و نوآورانهترین آثار معماری معاصر جهان هگز قابل تصور و تحقق نبود.
ترکیببندی و کمپوزسیون دوگانه در آثار معمارانه دستمای های متداول برای هنرمندان این رشته بوده است. بهعنوان نمونه ترکیب فرمهای خطی با مرکزدار، سفید با سیاه، شیشه با فلز از این جملهاند. کیفیت پیدایش این تضاد و تقابل به واسطه بافت بتن به دو صورت دیداری و لامسه مواردی هستند که در مقاله پیشرو آمده است که آنها را با مثالهایی قابل درک و آسان از آثار معماران برجسته معاصر مطالعه میکنید.

معماری، یک هنر خلاقانه تمام عیار است. برخلاف سایر هنرها، معماری الگوهای خود را در طبیعت پیدا نمیکند؛ این الگوها، مخلوق ناب ذهنیت وقوه تعقل بشر هستند. بادر نظر داشتن این نکته، اگر معماری وابسته به قوانین کلی طبیعی، و بهخصوص، قوانین مکانیکی ماده نبود، میتوانست آزادترین و «بیقید و بندترین» هنر تلقی شود. چون بدون در نظرگرفتن این موضوع که به کدام اثر هنرمندانه معماری نگاه میکنیم، یک ساختمان، پیش از هرچیز برای ارضای یک نیاز مادی، بهخصوص تامین سرپناه و حفاظت از انسان در برابر تغییرات جوی و عناصر طبیعی و سایر نیروهای متخاصم، طراحی و ساخته شده است. و از آن جا که فقط میتوان این حمایت را با آمیزهای از مصالحی که طبیعت در اختیار ما میگذارد و تبدیل کرد نشان به ساختارهای محکم، تدارک دید، همیشه مجبور بودهایم مو به مو، از قوانین ساختاری و مکانیکی پیروی کنیم (گاتفرید سمپر،1854).
با وجود دگرگونی های فرهنگی، اقتصادی، ومعیارهای فناوری در امر انرژی و ساختمانسازی، نخستین وظیفه معماری، کماکان، خلق یک «سرپناه» راحت است. بهعبارت دیگر، وظیفه اصلی یک ساختمان، حفاظت از مردم در برابر تغییرات جوی، مثل تابش شدید نور خورشید، گرما یا سرمای شدید، بارندگی و باد است. در یک ساختار معماری، ظاهر ساختمان، تحت سامانهای اساسی است که از طریق آن، شرایط حاکم بیرونی میتوانند متاثر و کنترل شوند تا نیازهای رفاهی استفاده کننده در داخل ساختمان تامین شود. مثل پوست و لباس آدمها، این جامه و تنپوش نیز با اجرای کارکردهایی که به واسطه طراحی و ساخت متناسب امکانپذیرشده، وظایفی را که از او خواسته شده، برآورده میسازد. هر دانش جدی در این زمینه، باید برای پرسشهای زیر پاسخی بیابد؛ پرسشهایی که برای نظریه پردازی، تحلیل، برنامهریزی و طراحی، حیاتی هستند:1.کارکرد: کاربرد عملی ساختمان/ پوسته ساختمان، چیست؟
2. ساختمان: عناصر/ ترکیبات ساختمان/پوسته ساختمان، از چه تشکیل شده اند و چگونه این عناصر سرهم میشوند تا یک واحد کل را بسازند؟
3. شکل: ساختمان/ پوسته ساختمان، چه شکل و شمایلی دارد؟

انسان و محیط پیرامون دو عامل وابسته به یکدیگر هستند، از طرفی انسان به عنوان موجود زنده از زمان تولد تا مرگ توسط عوامل و بیماری های مختلف تهدید می شود که در برخی موارد موجب معلولیت او میشوند. یکی از این موارد ایجاد نقص در بینایی است که منجر به کم بینایی و نابینایی انسان میشود. از طرفی بینایی اصلیترین حس در ادراک محیط است، بنابراین با توجه به ضعف و فقدان این حس در انسان نابینا بهرهگیری و تقویت سایر حواس با استفاده از ابزارهای مناسب میتواند آنان را در ادراک محیط یاری دهد.
در مقاله حاضر با بیان تعاریف نابینایی و نحوه ادراک نابینایان از محیط به نقش کف سازی به عنوان یکی از اجزای سازنده فضایی که پیرامون نابینایان وجود دارد اشاره شده و بامعرفی ضوابط و استانداردهای مرتبط و معرفی نمونه ها، اهمیت این رویکرد به عنوان یکی از عناصر ادراک فضایی نابینایان، تشریح شده است.

استفاده از انرژی خورشیدی این روزها در صنعت ساختمان بسیار اهمیت دارد. از سوی دیگر نیاز فوری و روزافزون برای کاهش مصرف انرژی در ساختمان منجر به وجودآمدن تقاضا برای انرژی های جدید شده است. این نیاز ساختمانهای تک واحدی تا سالنهای اجتماعات را در برمیگیرد. بهکارگیری انرژی خورشیدی درساختمان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در شکل ساختمان تاثیرگذار است و باعث می شود رابطه بین معماری و تکنولوژی اهمیت بیشتری پیدا کند. هنگامیکه فناوری انرژی خورشیدی را در پوسته ساختمان بهکارمیبرند و صحبت از رابطه متقابل میان معماری و استفاده از انرژی خورشیدی مطرح میشود، آن را «طراحی خورشید» مینامند.

فناوری های ساختمانهای موقت، نیازمند محیط کنترل شدهای است که در معرض ناملایمات طبیعی و محیط شهری نباشد. این نیازها عاملی برای جداسازی فضای داخل و خارج ساختمان و شامل سطح وسیعی از فضاهای بکر، گیاهان، انبار و اطاقهای خدماتی هستند. در فرایند طراحی، نیازهای مربوط به طراحی پوسته ساختمان از ضوابط محیط اطراف استخراج شده و در زندگی شهری با مجموعه جدیدی از نیازها مرتبط است.
تزیین، ابزاری برای ساماندهی نما در ترکیب ساختمان با محدوده شهری خود است و همانند فیلتری منجر به جدایی ضروریات خارجی و داخلی ساختمان میشود. در این مقاله، مطالعه جامعی جهت معرفی تزیین و دکور بهعنوان ابزار ساماندهی و اتصال ساختمان به فرهنگ و اقلیم شهری به عمل آمده است.
مسئلهای که اغلب در «اف، ا، ای»1 مورد توجه قرار میگیرد، تحقیق در مورد فقدان تئوری تاثیر تزیین در معماری است. بحث در مورد همبستگی میان داخل و خارج ساختمانها از فضای رومی پوش دوره روم باستان تا معماری قرن نوزدهم و مناظره بین سمپر2 و لوس3 همواره به صورت تئوریک وجود داشته، درحالیکه از نظر سمپر نیازهای عملی و اجرایی یک ساختمان، مبتنی بر هدفهای بزرگ تئوریک در زمینه علائم و نشانه های هنری بوده که از طریق تزیین و ایجاد دید بصری فضا فراهم میشد، از نظر لوس، تزیین در جوامع سنتی بهعنوان مفهوم تفاوت و مغایرت مورد استفاده قرار میگرفت، درحالیکه نیازهای مدرن انسانی به مسائل شخصی و فردی اهمیت نمیداد.تزیین در دوران مدرن، حضور اجتماعی خود را از دست داده بود و غیرضروری به نظر میرسید. در سال1970معمارانی مانند ونچوری4و اسکات براون5 که الگوی مدرنیسم را دارای اشکال غیرکارآمد میدانستند، به تصور اینکه تزیین، برای ارتباط ساختمان با محیط اطراف شهری خود، ابزار مؤثری است، انتقادات خود را به مدرنیسم اعلام کردند.

خلق یک اثر حجمی متفاوت یا یک فضای مسکونی هنرمندانه، مستلزم بررسی دقیق عناصر بنیادین و وابسته در حوزه مرتبط است.
گزینش و توزیع مناسب بافت مواد در داخل و خارج فضاهای مسکونی، علاوه بر جنبه های عملکردی، به افزایش احساس خوشایندی افراد نیز خواهد انجامید. درنظر گرفتن شرایط مختلف محیطی و اقلیمی در انتخاب بافت، نقش مهمی را ایفا میکند. از مهمترین کاربردهای بافت در معماری میتوان به برجسته و متمایز کردن سطوح و ویژگی های آن اشاره کرد.
در مجسمه سازی معاصر، بافت حلقه ارتباطی فرم و فضا شده و همچنین مجموعه وسیعی از آثار متنوع را در برابر دیدگان ما قرار داده است.

پیکرتراشی بهعنوان یکی از سه فرم هنر هند، از دوران کهن در خدمت هنر دینی این سرزمین بوده است. بهکارگیری این فرم هنری به معنای یونانی آن از دوره کوشانها (حدود 78 م.) آغاز شد. پیش از این پیکرتراشی هویت مستقل نداشته و در ارتباط با معماری تعریف میشد.
با توجه به اینکه در هند، هنر اساسا در خدمت دین است، بهکارگیری نقش برجسته های عمیق در سطح بنای معابد کهن و تداوم آن تا عصر حاضر سبب شده این فن به صورت یک روش خاص در بناهای دینی هند شناخته شود.
با توجه به سابقه تاریخی آثار به جا مانده و نظر به اینکه منشا این روش هنری در استوپه های بودایی است، ابتدا نمونه هایی از استوپه های هندی آورده شده و پس از آن تداوم این سبک در معابد هندی مورد مطالعه قرار میگیرد.

مسجد جامع عتیق شیراز را کهنترین اثر دوره اسلامی شهر شیراز و حتی کهنترین مسجد جامع فارس دانستهاند. بنابراین، یکی از معدود مساجد بر جای مانده از قرن سوم هجری است که بررسی و شناخت دقیق آن میتواند نکات ارزشمندی را برای تاریخ معماری ایران در دوره اسلامی به ارمغان آورد. برخی ویژگی های مهم این مسجد مانند وجود فضایی موسوم به دارالمصحف در میان حیاط، و همچنین وجود دو مینیاتور از فضای میانی مسجد، آن را از سایر مساجد متمایز کرده است. هدف از انجام این بررسی، نخست معرفی این اثر ارزشمند و کهن ایرانی و سپس توجه به این نکته است که نگارگران در ترسیم بسیاری از مینیاتورها از بناهای واقعی الهام میگرفتهاند. برای انجام این پژوهش از بررسی های اسنادی استفاده شده و در پی بررسی های میدانی، از بنا بازدید به عمل آمده است. دگرگونی های این اثر تاریخی و فرهنگی مهم، بهگونهای است که به سادگی نمیتوان نقشه و ترکیب حجمی نخستین بنا را به دست آورد و برای دستیابی به این هدف لازم است بررسی های دقیق باستانشناسانه روی بنا صورت گیرد.
به هر صورت این بنا نخستین مسجدجامع بزرگ شیراز محسوب می شود که در کنار بازار قدیم (که حداقل تا قرن هفتم راسته مرکزی شهر بود) قرار داشت. اسناد موجود حاکی از آن است که مرکز شهر به تدریج به سمت شمال تغییر مکان یافته و در دوره زندیه با ساخت بازار و مسجد وکیل این محدوده به صورت هسته مرکزی شهر درآمده است.